Definitie: het aandeel personen met een risico op armoede of sociale uitsluiting komt overeen met de verhouding van het aantal personen dat tot minstens één van drie deelpopulaties behoort ten opzichte van de totale bevolking. Die deelpopulaties zijn de personen met een armoederisico, personen die leven in een huishouden met een zeer lage werkintensiteit en personen die leven in een situatie van ernstige materiële en sociale ontbering.

Deze indicator werd reeds gebruikt in het kader van de Europa 2020-strategie. Echter twee van de drie deelindicatoren hadden toen een andere definitie: ernstige materiële ontbering is nu vervangen door ernstige materiële en sociale ontbering (met een geüpdatet lijst items) en de in acht genomen personen voor het berekenen van de indicator over zeer lage werkintensiteit wijzigde licht.

Hierna wordt de evolutie van beide indicatoren becommentarieerd. Naar de indicator in het kader van de Europa 2020-strategie, met gegevens beschikbaar vanaf 2004, wordt steeds verwezen met de aanduiding '(EU 2020)'. Voor de indicator gebruikt na de Europa 2020-strategie in het kader van het actieplan voor de Europese pijler voor sociale rechten (European Commission, 2021) zijn data beschikbaar vanaf ten vroegste 2015 en is er geen specifieke aanduiding.

De gegevens over de personen met een risico op armoede of sociale uitsluiting zijn gebaseerd op de enquête European Union Statistics on Income and Living Conditions (EU-SILC). De inkomensgegevens gebruikt voor de berekening van de deelpopulatie van personen met een armoederisico hebben steeds betrekking hebben op het jaar dat voorafgaat aan het enquêtejaar. Dit is ook het geval voor de tewerkstellingsgegevens gebruikt voor het berekenen van de deelpopulatie van personen die leven in een huishouden met een zeer lage werkintensiteit. De gegevens gebruikt voor het berekenen van de personen die leven in een situatie van ernstige materiële ontbering en ernstige materiële en sociale ontbering hebben betrekking op het ogenblik van enquêtering.

Statistics Belgium organiseert in België deze binnen de EU geharmoniseerde enquête en stelt de resultaten ervan ter beschikking, onder meer aan Eurostat. 2004 is het eerste jaar waarvoor Europees geharmoniseerde gegevens zijn verzameld waarmee de indicator berekend kan worden. De hier gebruikte gegevens komen van Eurostat dat gedetailleerde en vergelijkbare data voor de EU-lidstaten publiceert. Omdat de gegevens op een enquête gebaseerd zijn, moet er rekening gehouden worden met een onzekerheidsmarge. Die onzekerheidsmarge wordt groter naarmate de indicator berekend wordt op kleinere subpopulaties. De betrouwbaarheidsintervallen (BI) die met deze gegevens overeenkomen, zijn op verzoek verkrijgbaar bij Statistics Belgium.

Vanaf 2019 werd de enquêtemethode grondig herzien met het oog op een grotere nauwkeurigheid, waardoor de gegevens tot en met 2018 niet vergelijkbaar zijn met de gegevens vanaf 2019.In 2020 had de covid-19-pandemie een impact op de gegevensverzameling. Hierdoor zijn de resultaten van SILC 2020 moeilijk te vergelijken met die van de voorgaande jaren (Statbel, 2021). Daarom worden ze niet gebruikt om de langetermijntrend te berekenen en te evalueren. Eveneens moet worden opgemerkt dat omwille van het grootschalige gebruik van tijdelijke werkloosheid tijdens de covid-19-pandemie de categorie 'werkloos' in SILC 2021 niet alleen langdurig werklozen omvat, maar eveneens personen die meer dan 6 maanden tijdelijk werkloos zijn geweest en die algemeen gezien in minder precaire omstandigheden leven (Statbel, 2022).

Doelstelling: tegen 2030 moet het aandeel personen met een risico op armoede of sociale uitsluiting gehalveerd zijn, namelijk van 21,6% in 2015 naar 10,8% in 2030.

De duurzame-ontwikkelingsdoelstellingen of SDG’s die de Verenigde Naties in 2015 hebben aangenomen, bevatten subdoelstelling 1.2: "Tegen 2030 het aandeel mannen, vrouwen en kinderen van alle leeftijden die volgens de nationale definities in armoede leven in al haar dimensies, minstens tot de helft terugbrengen". Vertaald in Belgische context betekent dit dat, tegen 2030, het aandeel personen met een risico op armoede of sociale uitsluiting gehalveerd zou moeten zijn. Op basis van de EU2020-definitie van deze indicator gaat het over een daling van 21,1% in 2015 naar 10,6% in 2030. Volgens de nieuwe definitie i gaat het over een daling van 21,6% in 2015 tot 10,8% in 2030.

Merk op dat voor België ook een doelstelling in navolging van de Europa 2020-strategie (Europese Commissie, 2010) van toepassing was. De EU beoogde een vermindering van het aantal personen met een risico op armoede of sociale uitsluiting tussen 2008 en 2018 met 20 miljoen. België heeft zich geëngageerd die doelgroep te laten dalen van 2,19 miljoen personen in 2008 tot 1,81 miljoen personen in 2018. Dat komt overeen met een vermindering van 380.000 personen.

De Europese Sociale top in Porto van 7 mei 2021 heeft in het kader van het actieplan voor de Europese pijler voor sociale rechten (European Commission, 2021) nieuwe sociale doelstellingen voor 2030 overeengekomen tussen de Europese Raad, de Europese Commissie, het Europees Parlement en de sociale partners. Die doelstellingen werden goedgekeurd door de Europese Raad (Europese Raad, 2021a, 2021b). Een vermindering in de EU tegen 2030 van het aantal personen met een risico op armoede of sociale uitsluiting met ten minste 15 miljoen, inclusief 5 miljoen kinderen, werd er voorgesteld. België engageerde zich in dat kader om het aantal personen met een risico op armoede of sociale uitsluiting gebaseerd op de SILC-gegevens van 2019 te verminderen met 279.000 personen (waaronder 93.000 kinderen), tot 1,982 miljoen personen tegen 2030. Ook nam België een cijferdoel aan voor personen met een risico op armoede of sociale uitsluiting die werken: die zou hoogstens 4,9% mogen zijn in 2030 (European Commission, 2022; Federal Public Service Social Security, 2023).

Evolutie: het aandeel personen met een risico op armoede of sociale uitsluiting (EU 2020) stijgt van 21,6% in 2004 tot 22,6% in 2005. Daarna daalt het tot 20,2% in 2009 en vervolgens stijgt het tot 21,6% in 2012. Dat aandeel daalt in 2013 tot 20,8% en het stijgt tot 21,2% in 2014. Hierna daalt deze indicator tot 20% in 2018. Met de nieuwe methodologie gebruikt vanaf 2019, bedroeg het armoederisicopercentage 19,5% in 2019. Sindsdien daalde deze indicator tot 17,6% in 2021, om daarna te stijgen tot 18,3% in 2022.

In 2008 behoorden 2,194 miljoen personen in België tot die groep. In 2018, is dit licht hoger, namelijk 2,247 miljoen personen. Met de nieuwe méthodologie gebruikt vanaf 2019, komt dit cijfer in 2019 overeen met 2,197 miljoen personen. Hoewel rekening moet worden gehouden met het feit dat die enquêtegegevens schattingen zijn kan worden vastgesteld dat sinds de financieel-economische crisis van 2008/2009 die indicator niet is geëvolueerd in de richting van de doelstelling van 1,81 miljoen personen voor het jaar 2018, zoals bepaald in de Europa 2020-strategie. De Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid stelt in dit verband dat "Het aantal personen dat zich in een situatie van armoede of sociale uitsluiting bevindt (Europa 2020-doelstelling) is quasi stabiel gebleven in vergelijking met het niveau aan het begin van de strategie." (Federal Public Service Social Security, 2019, p. 4 en Federal Public Service Social Security, 2020).

Het aandeel personen met een risico op armoede of sociale uitsluiting volgens de nieuwe definitie en rekening houdend met de nieuwe methodologie gebruikt vanaf 2019, steeg van 21,6% in 2015 tot 22% in 2017, om daarna te dalen tot 18,7% in 2022.

Ondanks de Covid-crisis en de daarmee gepaard gaande lockdowns en economische schade is deze indicator in België tussen 2019 en 2021 niet gestegen. Het Belgische beleid tijdens deze crisis om vooral de inkomens in de laagste decielen veilig te stellen verklaart dit (Federal Public Service Social Security, 2023).

Internationale vergelijking: tussen 2010 en 2020 is het aandeel personen met een risico op armoede of sociale uitsluiting (EU 2020) in de EU27 gedaald van 23,9% tot 21,5%. Het gemiddelde voor België in de periode 2010-2020 is 2,7 procentpunt lager dan dat van de EU27. In een verdeling van de lidstaten in drie groepen behoort België in 2020 tot de middelmatig presterende groep en het scoort beter dan het Europese gemiddelde. In dat jaar stond de Tsjechische republiek met 11,9% op de eerste plaats en Bulgarije met 32,1% op de laatste.

Op basis van de nieuwe definitie van armoede of sociale uitsluiting blijkt dat deze indicator in de EU27 daalde van 24% in 2015 tot 21,7% in 2021. In die periode is het gemiddelde voor België 1,5 procentpunt lager dan dat van de EU27. In een verdeling van de lidstaten in drie groepen behoort België in 2020 tot de middelmatig presterende groep en het scoort beter dan het Europese gemiddelde. In dat jaar stond de Tsjechische republiek met 10,7% op de eerste plaats en Roemenië met 34,4% op de laatste.

Opsplitsing volgens gewest: het aandeel personen met een risico op armoede of sociale uitsluiting (EU 2020) in 2021 is, met de nieuwe methodologie gebruikt vanaf 2019, 33,9% in Brussel (BI95% 31,1 – 36,7), 11,2% in Vlaanderen (BI95% 9,9 – 12,5), 23,7% in Wallonië (BI95% 22,1 – 25,3) en 17,6% in België (BI95% 16,6 – 18,6). Voor het jaar 2022 zijn die aandelen respectievelijk 37,9%, 11%, 25% en 18,3%.

Het aandeel personen met een risico op armoede of sociale uitsluiting in 2022 is, volgens de nieuwe definitie en met de nieuwe methodologie gebruikt vanaf 2019, 38,8% in Brussel (BI95% 35,6 – 42), 11,2% in Vlaanderen (BI95% 9,8 – 12,6), 25,8% in Wallonië (BI95% 24 – 27,6) en 18,8% in België (BI95% 17,6 – 19,8).

De vergelijking tussen gewesten en de analyse van de ontwikkeling van deze indicatoren in de tijd moet rekening houden met de omvang van de betrouwbaarheidsintervallen.

Opsplitsing volgens geslacht: tussen 2004 en 2018 daalde het risico op armoede of sociale uitsluiting (EU 2020) van vrouwen van 22,9% tot 20,9%. Voor mannen is dit respectievelijk 20,3% en 19%. In 2022 bedroeg, gegeven de nieuwe methodologie gebruikt vanaf 2019, het aandeel mannen en vrouwen met een risico op armoede of sociale uitsluiting respectievelijk 18,8% en 17,7%. Gemiddeld genomen is het risico op armoede of sociale uitsluiting van vrouwen steeds één procentpunt hoger dan dat van mannen.

Ook in de periode 2015-2022 is het aandeel vrouwen met een risico op armoede of sociale uitsluiting volgens de nieuwe definitie en rekening houdend met de nieuwe methodologie gebruikt vanaf 2019, hoger dan dat van mannen. Voor het jaar 2015 zijn de cijfers respectievelijk 22,8% en 20,5%. Dit daalde tot 19,3% en 18,1% in 2022.

Opsplitsing volgens inkomen: hoe hoger het inkomen, hoe lager het risico op armoede of sociale uitsluiting. Dit blijkt uit alle beschikbare gegevens. In 2022 bedraagt, gegeven de nieuwe méthodologie gebruikt vanaf 2019, het aandeel van de bevolking in het laagste inkomenskwintiel met een risico op armoede of sociale uitsluiting (EU 2020) 74,8%. Voor het tweede inkomenskwintiel is dit 10,5%. Het aandeel personen met een risico op armoede of sociale uitsluiting in het derde, vierde en vijfde inkomenskwintiel is respectievelijk 3,8%, 1,3% en 0,8%.

De cijfers voor het risico op armoede of sociale uitsluiting volgens de nieuwe definitie en rekening houdend met de nieuwe methodologie gebruikt vanaf 2019 bevestigen deze tendens.

Opsplitsing volgens leeftijd: bij 65-plussers daalde het aandeel personen met een risico op armoede of sociale uitsluiting (EU 2020) van 22% in 2004 tot 16,2% in 2015 om daarna weer te stijgen tot 17,4% in 2018. Met de nieuwe methodologie gebruikt vanaf 2019, was dit 16,5% in 2019 en 19,7% in 2022. Voor de personen tussen 50-64 jaar oud geldt een quasi continue daling van 28,6% in 2004 tot 20% in 2022.

De evolutie voor personen jonger dan 18 jaar en tussen 18 en 24 jaar is veel stabieler. In 2021 bedraagt hun aandeel respectievelijk 18,9% en 19,3%. Voor de 25-49-jarigen is het aandeel gestegen van 17,6% in 2004 tot 20,5% in 2014. Daarna daalde het tot 15,3% in 2022.

In de periode 2015-2022 daalde het aandeel personen met een risico op armoede of sociale uitsluiting volgens de nieuwe definitie en rekening houdend met de nieuwe methodologie gebruikt vanaf 2019, voor praktisch alle bevolkingscategorieën. Enkel voor de 65-plussers was er een stijging van 17,4% tot 20%.

Opsplitsing volgens opleiding: hoe hoger het opleidingsniveau, hoe lager het risico op armoede of sociale uitsluiting (EU 2020). Met de nieuwe methodologie gebruikt vanaf 2019, bedraagt de indicator 35,1% in 2022 voor personen met hoogstens een diploma lager secundair onderwijs, 19,4% voor personen met een diploma hoger secundair onderwijs en 8,6% voor personen met een diploma hoger onderwijs.

De cijfers voor het aandeel personen met een risico op armoede of sociale uitsluiting volgens de nieuwe definitie en rekening houdend met de nieuwe methodologie gebruikt vanaf 2019, zijn respectievelijk 36,8%, 19,4% en 8,7% in 2022.

Opsplitsing volgens activiteitsstatus: het aandeel personen met een risico op armoede of sociale uitsluiting (EU 2020) is in de periode 2004-2022 steeds het hoogst bij werklozen, gevolgd door de categorieën andere inactieven, gepensioneerden en werkenden.

Voor de werklozen daalt de indicator van 60,2% in 2004 tot 53,4% in 2010 en stijgt hij daarna tot 64,4% in 2018. Rekening houdend met de nieuwe methodologie gebruikt vanaf 2019 bedroeg die waarde 70,4% in 2019 en daalde dit tot 69,6% in 2020 en tot 65,7% in 2022. Voor de andere inactieven wordt een stijging vastgesteld van 41,8% in 2004 tot 47,4% in 2018. Daarna volgt een daling tot 42,8% in 2021. Tussen 2004 en 2018 daalt de indicator voor de gepensioneerden van 22% naar 16,2%. Tussen 2019 en 2021 wijzen de cijfers op een daling van 15,5% tot 15,2%, om daarna te stijgen tot 18,3% in 2022. Voor werkenden, ten slotte, fluctueert de indicator rond 6% in de periode 2004-2018. In 2021 tikte deze indicator af op 4,9%.

Het aandeel personen met een risico op armoede of sociale uitsluiting voor het jaar 2022 volgens de nieuwe definitie en rekening houdend met de nieuwe methodologie gebruikt vanaf 2019, voor de categorieën werklozen, andere inactieven, gepensioneerden en werkenden is respectievelijk 68%, 43,7%, 17,8% en 5,2%. Deze ordegroottes zijn vergelijkbaar met die volgens de EU2020-definitie.

VN-indicator: de gekozen indicator stemt overeen met indicator 1.2.2 – Aandeel van mannen, vrouwen en kinderen van alle leeftijden dat in armoede leeft in al haar dimensies volgens de nationale definities.

Bronnen

• Algemeen

  • SDG’s, duurzame-ontwikkelingsdoelstellingen (Sustainable Development Goals): United Nations (2015), Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development. Resolution adopted by the General Assembly on 25 September 2015, document A/RES/70/1.

  • Indicatoren: United Nations (2017), Work of the Statistical Commission pertaining to the 2030 Agenda for Sustainable Development. Resolution adopted by the General Assembly on 6 July 2017, document A/RES/71/313.

  • UN Sustainable Development: https://sdgs.un.org/ (geraadpleegd op 18/01/2023).

  • UN Sustainable Development Goal indicators website: https://unstats.un.org/sdgs/ (geraadpleegd op 18/01/2023).

• Specifiek

  • Europese Commissie (2010), Europa 2020, Een strategie voor slimme, duurzame en inclusieve groei, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52010DC2020&from=NL (geraadpleegd op 24/09/2020).

  • European Commission (2021), Factsheet: The European Pillar of Social Rights Action Plan, https://www.2021portugal.eu/en/porto-social-summit/news/porto-social-summit-all-partners-commit-to-2030-social-targets/ (geraadpleegd op 02/05/2023).

  • European Commission (2022), The European Pillar of Social Rights: state of play on the national target for 2030, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_22_3782 (geraadpleegd op 02/05/2023).

  • Europese Raad (2021a), Conclusies – 24 en 25 juni 2021, EUCO 7/21, https://www.consilium.europa.eu/media/50827/2425-06-21-euco-conclusions-nl.pdf (geraadpleegd op 28/10/2021).

  • Europese Raad (2021b), Sociale Top in Porto, 7 mei 2021, https://www.consilium.europa.eu/nl/meetings/european-council/2021/05/07/social-summit/ (geraadpleegd op 28/10/2021).

  • Federal Public Service Social Security (2019), The evolution of the social situation and social protection in Belgium 2019 "Slowly falling behind". Monitoring the social situation in Belgium and the progress towards the social objectives and the priorities of the National Reform Programme, Brussels, Federal Public Service Social Security, november 2019, https://socialsecurity.belgium.be/sites/default/files/content/docs/en/publications/silc/silc-analysis-social-situation-and-protection-belgium-2019-en.pdf (geraadpleegd op 28/10/2020).

  • Federal Public Service Social Security (2020), The evolution of the sociale situation and social protection in Belgium 2020: Persistent Challenges, march 2021), https://socialsecurity.belgium.be/sites/default/files/content/docs/en/publications/silc/silc-analysis-social-situation-and-protection-belgium-2020-en.pdf (geraadpleegd op 28/10/2021).

  • Federal Public Service Social Security (2023), The evolution of the social situation and social protection in Belgium 2021https://socialsecurity.belgium.be/sites/default/files/content/docs/en/publications/silc/silc-analysis-social-situation-and-protection-belgium-2021-en.pdf (geraadpleegd op 02/05/2023).

  • Statbel (2021), SILC FAQ, https://statbel.fgov.be/nl/themas/huishoudens/armoede-en-levensomstandigheden/faq, zie vooral ‘Zijn er breuken in de tijdslijn van SILC?’ (geraadpleegd op 19/11/2021).

  • Statbel (2022), Risico op armoede of sociale uitsluiting – SILC-indicatoren 2019-2021, https://statbel.fgov.be/nl/themas/huishoudens/armoede-en-levensomstandigheden/risico-op-armoede-sociale-uitsluiting#figures (geraadpleegd op 15/06/2022).